سبک نوشتاری آل‌احمد صريح، محكم و نافذ است

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، یازدهم آذرماه به روایتی نود و پنجمین سالگرد تولد جلال آل‌احمد نویسنده نامدار ایرانی است. به همین بهانه، گفتگویی با وجیهه سامانی نویسنده و منتقد ادبی داشته‌ایم. از سامانی تاکنون حدود یازده اثر داستانی منتشر شده است که شاید مشهور‌ترین آن‌ها رمان «خواب باران» باشد که به تازگی به چاپ سوم رسیده است. رمان دیگر وی با عنوان «آن مرد با باران می‌آید» در سال 1391 اثر برگزیده جشنواره داستان حوزه هنری شد. سامانی همچنین داور جشنواره‌های ادبی و داستانی متعددی همچون قلم زرین، ققنوس، جشنواره ادبیات بسیج هنرمندان و جشنواره داستان‌نویسی خودنویس بوده است.

سامانی گفت: تلاطم‌های زندگی آل‌احمد از او شخصیتی متمایز و متفاوت از دیگر نويسندگان هم دوره خود ساخت. وی روحیه جستجوگری داشت؛ به موقعیت و شرايط از پیش تعیین‌ شده تن نمی‌داد، مرعوب مسائل جاری روزگار و زمانه‌اش نشد و به نوعی پیشتاز و سدشكن بود. همین‌ها باعث شد که در عرصه نویسند‌گی یک شخصیت منحصر‌به‌فرد باشد. آنچه بيش از همه شخصیت و آثار جلال را از دیگران متمایز می‌ساخت، نگاه چند وجهی او به وقایع اطراف و توجه به لایه‌های زیرین و متفاوت اجتماع بود.

نویسنده رمان «خواب باران» عنوان کرد: آل‌احمد هم مقاله‌نویس بود، هم داستان‌نویس و هم مترجم. آثاری که آل‌احمد از نویسنده‌های معروفی مانند آلبر کامو، آندره ژید و اوژن یونسکو ترجمه ‌کرد، باعث شد تا جامعه ادبیات ایران با این نویسندگان و جهان فکری آنها آشنا شود. آل‌‌احمد در ساده‌نویسی و روان‌نویسی و استفاده از زبان و لحن مردمی، ادامه‌دهنده محمدعلی جمال‌زاده است. سبکی که در عین روانی و سادگی، صريح، محكم، نافذ و تأثيرگذار بود. در ادامه سبك جلال، می‌توان به زنده‌یاد نادر ابراهیمی اشاره کرد که از نثر و زبان آل‌احمد تأثیر زیادی پذیرفته بود.

وی افزود: آل‌احمد در مقالاتش برخلاف داستان‌ها، نثر فاخر و سنگینی داشت. او در مقالات خود از نثر کهن فارسی و تأثیری که از نویسندگان پیشرو فرانسه گرفته بود بهره برد و از اين رو مقالاتش نثری سنگين و فاخر داشت، اما در داستان‌ها شاهد یک نثر فشرده، کوتاه و موجز با یک ضرب‌آهنگ تند و در عین حال خیلی دقیق و صریح هستیم. آل‌احمد در آثارش به صراحت حرف و پیام خود را ارائه می‌کرد. داستان‌های او مبتنی بر موجزنویسی بود. این سبک نویسندگی، روی نویسندگان هم‌دوره او تأثیر زیادی داشت. در حال حاضر هم می‌بینیم که سبک نوشتاری جلال آل‌احمد بر تعداد قابل توجهی از نویسندگان فعلی ما تأثیر آشکاری داشته است.

سامانی گفت: جلال آل‌احمد به هنر متعهد پايبند بود. او هنر را ابزاری برای رساندن پیام و محتوا می‌دانست و از همين رو معتقد بود نویسنده باید به كمك نوشتن، مضمون و پيامی را به مخاطب منتقل كند.

دبیر جایزه قلم زرین در سال 1396 گفت: نکته دیگر این که آل‌احمد فرم و محتوا را از هم مجزا می‌دانست و بین آنها قائل به تفکیک بود؛ هم به فرم بها می‌داد و هم به محتوا و اجازه نمی‌داد تا هیچ‌کدام از این دو، دیگری را تضعيف کند. یعنی به دنبال این نبود که فرم خوب، محتوا را بپوشاند و یک اثر توخالی ارائه شود و از آن طرف هم به خاطر محتوا، فرم را قربانی نمی‌كرد. آل‌احمد در ارائه هنر متعهد، فقط به جامعه خود توجه نداشت و پیامش به نوعی یک پیام جهانی و عمومی بود. یعنی به نقش انسان و ارزش‌های انسانی توجه داشت.

این نویسنده در ادامه گفت: نکته آخر که شاید کمتر به آن پرداخته شده، جایگاه زنان در آثار جلال است. در دوره‌ای که جلال آل‌احمد می‌زیست، متأسفانه جامعه ما یک جامعه به شدت مردسالار بود و زنان هم در خانه و هم در اجتماع، مقهور این فرهنگ غلط بودند؛ عموماً زناني حقیر و منفعل، تو سري خور و بی‌سواد یا ابزار دست مردان.

وی بیان کرد: جلال در داستان‌هایش، صريح و واضح به نقش انفعالی زنان در جامعه می‌پرداخت و از خلال روايت داستان‌ها و پردازش شخصيت‌ها معلوم بود كه به اين امر معترض است. او در داستان «بچه مردم» به دور از شعار و كليشه‌گويی، خیلی هنرمندانه جامعه و نقش و جايگاهی که برای زنان ساخته را به قلم در می‌آورد. او همچون آينهای که مقابل ديدگان ديگران قرار داده باشد، نگاه منفی جامعه به نقش و جايگاه زنان را نشان می‌دهد و به نقد می‌كشد. وقتی آثار جلال را می‌خوانیم می‌بینیم که برخلاف تصويری كه از آن دوران ارائه می‌شود، دوران زن‌ستیز و مرد‌سالاری را در دهه 40 و 50 داشته‌ایم. این جنبه از آثار متعهدانه جلال و نقد و نظر و نگاهش به زن، بسيار ارزشمند و درخور تقدير است.

وی در انتها گفت: جلال آل‌احمد جزء نویسندگان روشنفکر و پیشرو محسوب می‌شود و نمی‌توانیم او را متعلق به جبهه و تفکر خاصی بدانیم، هر چند همواره گروه‌های مختلف كوشش می‌كنند كه وی را به نام خود مصادره کنند. اما جلال، يك هنرمند دردديده و درد چشيده، يك انسان آزادمنش و نويسنده‌ای متعهد بود كه زشتی‌ها و پليدی‌هايی را که در جامعه می‌دید، صریح و بدون خودسانسوری بیان می‌کرد. از اين رو می‌توان بدون شك او را يك نويسنده متعهد روشنفكر دردمند ناميد.

انتهای پیام/4072/4104/ خ